مجله علوم و فنون هسته ای
سال بیست و سوم شماره 1 (پیاپی 27، بهار 1382)

چکیدهاندازه گیری پرتوزایی90Srدر نمونه های زیست محیطی و مواد غذایی, همواره توام با مشکلات و پیچیدگی های تجزیه و تحلیلی بوده است, و محققان برای طراحی روش های اندازه گیری رادیوشیمیایی ساده و سریع, پیوسته کوشیده اند. در این مورد، آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) دوره ای تحت عنوان "بررسی روش های اندازه گیری 90Sr در هرزه سنگ معدنی" برای کشورهای داوطلب برگزار کرده است. امور حفاظت در برابر اشعه, به منظور ارتقای سطح تخصص کارشناسان خود اقدام به شرکت در این دوره نموده و در این رابطه, تعداد 7 نمونه معدنی (خاکستر زغال سنگ)، یک نمونهء محلول استاندارد و یک نمونه شاهد دریافت کرده است. روش رادیوشیمیایی به کار رفته برای اندازه گیری 90Sr, بر پایه جدا سازی90Y با "تری بوتیل فسفات (T.B.P) "و خالص سازی آن به وسیلهء رسوب گیری به صورت اکسالات بوده و برای اندازه گیری پرتوزایی 90Y, از روش "شمارش چرنکوف" با دستگاه شمارندهء سنتیلاسیون مایع استفاده شده است. بازدهی شمارش چرنکوف 70 ± 1 درصد و کمترین مقدار قابل آشکارسازی, برای 180 دقیقه شمارش با سطح اطمینان 95 درصد, 0/0053 بکرل بدست آمده است. بررسی نتایج اندازه گیری توسط IAEA - AQCS انجام گرفته و پرتوزایی 90Sr در نمونه های معدنی در محدوده 0/0192-0/193 بکرل بوده است.

عوامل اصلی موثر در انتخاب گرافیت برای صنایع، درجه خلوص و خواص فیزیکی آن می باشند. چگالی، عامل مهمی در تعیین محدوده تغییرات خواص فیزیکی گرافیت است. یکی از روش های صنعتی برای چگال سازی گرافیت، پرکردن خلل و فرج آن با قیر قطران زغال سنگ است. در این کار آزمایشی، با طراحی و ساخت یک دستگاه چگال ساز آزمایشگاهی، تاثیر افزایش چگالی گرافیت و در نتیجه، روند تغییرات خواص فیزیکی، از جمله ضریب رسانش گرمایی، مقاومت ویژه الکتریکی، ضریب انبساط، مدول دینامیکی یانگ، مقاومت مکانیکی در مقابل فشار و شکست در نمونه های تولید شده مورد بررسی قرار گرفته است. تعداد مراحل چگال سازی در افزایش چگالی گرافیت نیز موثر است، به طوری که پس از دو مرحله، چگالی آن با تغییر از 1/54 به 1/75 گرم بر سانتی متر مکعب به روش قالب گیری، حدود %13/7 افزایش یافته است.

لاین های خالص جهش یافته زودرس سویا که حاصل جهش زایی در اثر پرتودهی گاما به وسیلهء 60Co با دزهای جذبی 100، 150، 200 و 250 گری بودند, به منظور ارزیابی صفات زراعی و مقایسهء عملکرد آنها با دو رقم تجارتی کلارک و ویلیامز, در دو منطقه کرج و الشتر (خرم آباد) در قالب طرح آزمایشی شبکه ای ساده 7*7 متر در دو تکرار کاشته شدند. در کرج, بین عملکرد لاین های جهش یافته و عملکرد آنها در مقایسه با رقم ویلیامز تفاوت معنی دار آماری در سطح 1% و با رقم کلارک در سطح 5% وجود داشت. لاین شماره 47 با عملکرد 4782 کیلوگرم دانه در هکتار, رتبه اول و لاین شماره 38 با 4722 کیلوگرم دانه در هکتار رتبه دوم را داشت و تعدادی از لاین ها 10 تا 12 روز نسبت به ارقام تجارتی شاهد زودرس تر شدند. درالشتر, عملکرد دانه ای لاین های جهش یافته نسبت به رقم تجارتی و پرمحصول ویلیامز تفاوت معنی دار آماری در سطح 5% داشت. بالاترین عمکرد دانه ای به لاین 47 اختصاص داشت که معادل 3147 کیلوگرم در هکتار بود. دوره رویش آن نیز حدود دو هفته نسبت به رقم زودرس کلارک کوتاهتر بود. تجزیه و تحلیل عملکردهای دانه ای دو منطقه کرج و الشتر نشان دادند که عملکردهای دانه ای 15 لاین جهش یافته نسبت به رقم تجارتی کلارک و 36 لاین جهش یافته نسبت به رقم تجارتی ویلیامز برتری داشتند. لاین جهش یافته 18 با عملکرد دانه ای 3643 کیلوگرم در هکتار رتبه اول را داشت و در هر دو منطقه نسبت به دو رقم تجارتی شاهد (کلارک و ویلیامز) زودرس تر بود.

در این بررسی پاسخ به کشت بساک سه زادمون گندم بهارهء: تجن, آتیلا و جهش یافتهء روشن (R- 12) به تیمارهای مختلفی از پرتودهی گاما با دزهای کم مورد آزمایش قرار گرفت. سنبله های هر سه زادمون با دزهای 2 و 3 گری پرتودهی شد. و بی درنگ در محیط کشت P4 تغییر یافته حاوی 200 میلی گرم در لیتر گلوتامین, 15 درصد فایکل, 2 میلی گرم در لیتر 2,4-D و 0/5 میلی گرم در لیتر کنیتین کاشته شدند. زادمون ها کال زایی و گیاه زایی متفاوتی نشان دادند. تیمار پرتودهی منجر به کاسته شدن صفات مورد مطالعه گردید. هر سه زادمون پاسخ ضعیفی به کشت بساک نشان دادند که این پاسخ نیز با انجام پرتودهی کاهش یافت. در شرایط تیمار شاهد, از کالوس های بدست آمده از کشت بساک به ترتیب, رقم آتیلا 90 درصد, تجن 67 درصد و جهش یافته روشن 46 درصد تولید گیاه سبز یا آلبینو کردند. اما کال های حاصل از بساک های پرتودیده, هیچ گیاهی (سبز یا آلبینو) تولید نکردند. به طور کلی پرتودهی گاما, ظرفیت کالوس زایی و باززایی را کاهش داد.

در این کار پژوهشی یک دستگاه ردیاب خورشیدی، مشتمل بر دو جزء اپتیکی - الکترونیکی و هیدرولیکی، برای نیروگاه گرما برقی خورشیدی طراحی و ساخته شده است. اجزای این دستگاه، شامل حسگرهای نوری، مدارهای الکترونیکی، کنترل کننده رایانه ای و محرک مکانیکی بوده و سازوکار عملکرد آنها تشریح شده اند. دسته ای از پرتوهای خورشیدی موازی با محور اصلی آینه شلجمی شکلی که دارای فاصله کانونی 170cm و طول 400cm و قطر دهانه 570cm است، بر سطح این آینه می تابد و پس از بازتابش در کانون آن متمرکز می شود، ولی پرتوهای غیر موازی منحرف می گردند. معادلات مسیر پرتوها در فضای سه بعدی، به وسیله برنامه ریزی کامپیوتری به زبان C، با در نظر گرفتن زاویه خطای تابش پرتوها بر آینه از صفر تا 0/5 درجه حل شده است، به طوری که می توان معیاری برای بیشینه خطای مجاز تابش پرتوهای خورشید بر آینه را بدست آورد. حسگرهای نوری، انحراف پرتوها از محور اصلی آینه را با دقت 0/1 درجه شناسایی و فرمان های لازم برای تصحیح را به سیستم محرک مکانیکی از نوع هیدرولیکی، انتقال می دهد. یک موتور الکتریکی سه فاز با توان 0/7 kw و هزار دور در دقیقه حرکت آینه را تامین می کند.

پس از سالها بهره برداری از نیروگاه های WWER 1000/320 روسی و آشکار شدن نقصهای رآکتور مدل V-320 بکار رفته در آنها، متخصصان روسی به کمک کارشناسان آمریکایی و آژانس بین المللی انرژی اتمی و همچنین مراکز تحقیقاتی داخل و خارج، نیروگاه جدیدی از نوع WWER-1000 با رآکتور جدید مدل V-392 را معرفی کردند. اصلاحات در این رآکتور شامل سوخت، سیستمهای ایمنی هسته ای، طراحی نوترونی و گرمابی (هیدروترمال) قلب رآکتور، ابزار دقیق و مدار اولیه و ثانویه رآکتور است. در این مقاله تنها به اصلاحات سیستمهای ایمنی هسته ای، که از عوامل مهم ارتقای سطح ایمنی هسته ای رآکتور به شمار می آیند، پرداخته شده است.

تعیین عناصر کم مقدار در مایعات زیست شناختی و شناسایی بیماری ها و کنترل آنها به لحاظ تشخیص سلامتی حائز اهمیت بسیار است. افزایش غلظت این عناصر در خون ناهنجاری هایی به وجود می آورد که نتیجه آن اختلال در کار آنزیم ها و سوخت و ساز (متابولیسم) بدن است. دو عنصر آرسنیک و کروم در خون معمولا با روش فعال سازی نوترونی اندازه گیری می شوند. با توجه به تقاضای روزافزن مراکز متعدد درمانی و دانشگاهی برای تعیین عناصر کم مقدار، استفاده از روش طیف سنجی جذب اتمی مجهز به کوره گرافیتی (الکتروترمال) مورد توجه بیشتری قرار گرفته است، زیرا این روش از سهولت و حساسیت و سرعت عمل کافی برخوردار بوده و به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه است. در این کار پژوهشی روش های مختلف نمونه سازی خون وسرم به منظور اندازه گیری عناصر سمی کم مقدار آرسنیک و کروم بررسی شده و شرایط مناسب برای اندازه گیری این عناصر به وسیله دستگاه طیف سنجی جذب اتمی مجهز به کوره گرافیتی تعیین گردیده اند.

در این پژوهش اثر کاشت یونهای نیتروژن و دی اکسید کربن بر سختی فولاد زنگ نزن 52100 در انرژی ثابت 90 KeV با دزهای مختلف مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. کاشت یونهای نیتروژن سختی این فولاد را به مراتب بیشتر از کاشت یونهای دی اکسیدکربن بر روی آن افزایش می دهد. بیشترین افزایش سختی، مربوط به کاشت یونهای نیتروژن با دز1×1018ion/cm2 به اندازه 49/70 درصد نسبت به نمونه شاهد (خام) است. کاشت یونهای دی اکسید کربن با دزهای 3×1018ion/cm2و 1×1019ion/cm2 سختی را به ترتیب به اندازه 17/15 و 5/01 درصد نسبت به نمونه شاهد افزایش می دهد. برای تعیین ساختار بلوری شبکه و تشکیل نوع فازها و تغییر احتمالی آنها از نمونه ها تجزیه و تحلیل XRD به عمل آمد. نتایج حاصل نشان می دهند که در نمونه های کاشت شده به وسیله یون های نیتروژن، افزایش سختی به علت تشکیل فاز beta-CrN است. در نمونه های کاشت شده به وسیله یونهای دی اکسیدکربن هیچگونه پیک جدیدی که معرف حضور کربن به صورت گرافیت و یا تشکیل فازی از نوع کاربید باشد مشاهده نشد؛ همچنین با توجه به عدم مشاهده هیچگونه برآمدگی (کوهان) در پیکها نمی توان ادعا کرد که کربنهای موجود در زیر لایه به صورت بی شکل وجود دارند.